Αλή πασάς, Τεπελενλής

(1744 – 1822). Ηγεμόνας των Ιωαννίνων. Το 1640, ένας Μικρασιάτης οθωμανός ονόματι Χουσεΐν εγκαταστάθηκε στο Τεπελένι και δημιούργησε εκεί γενιά. Ο γιος του Μέτσιο Χούσιος άφησε γιους τον Μπεκίρ και τον Μουχτάρ. Ο γιος του πρώτου, Ισλιάμπεης, έγινε διοικητής στο Τεπελένι, ενώ ο Μουχτάρ, ισχυρός οπλαρχηγός, έλαβε μέρος στην εκστρατεία εναντίον της Κέρκυρας και σκοτώθηκε εκεί (1716) αφήνοντας πίσω του δύο κόρες και τον γιο του Βελή, που ήταν αγάς στο Χόρμοβο. Αυτού του Βελή (1753) γιος ήταν ο Α.π.Τ. και κόρη η Χαϊνίτσα. Η Χάμκω, η μητέρα τους, ανέθρεψε τον Α.π.Τ. με όλη τη σκληράδα, την πονηριά και την ασυνειδησία που χρειαζόταν για να επιβληθεί ανάμεσα σε τραχείς, ανυπότακτους και δύσπιστους φίλους ή εχθρούς συμπλεγμένους σε μια κοινωνία με ρευστή σύνθεση και άστατη διοίκηση. Νεαρός ακόμα, ο Α.π.Τ. συγκρότησε ομάδα οπλοφόρων και καταλήστευε την περιοχή. Ύστερα πήγε στην Εύβοια, στη Θεσσαλία και ξανά στο Τεπελένι, όπου ο Κουρτ πασάς των Ιωαννίνων και του Βερατίου τον συνέλαβε και τον φυλάκισε. Ερωτεύτηκε με πάθος την κόρη του Κουρτ πασά και για χάρη της βγήκε στο βουνό λήσταρχος επικηρυγμένος. Το 1768 νυμφεύτηκε την Εμινέ, θυγατέρα του Καπλάν πασά του Δελβίνου, και απέκτησε μαζί της τον Μουχτάρ και τον Βελή, ενώ η Χαϊνίτσα παντρεύτηκε τον αδελφό τής Εμινέ. Αργότερα κατέδωσε στους Τούρκους τον πεθερό του για συνεργασία με τους Ρώσους και ο Καπλάν αποκεφαλίστηκε. Το 1778 κατέστρεψε με πρωτοφανή αγριότητα το Χόρμοβο. Το 1787 αναγνωρίστηκε αρχηγός των κλεισωρειών της Θεσσαλίας (ντερβεντζής), πασάς με δύο ιππουρίδες. Χτύπησε τον πασά της Σκόδρας στην Αχρίδα και λίγο ύστερα έγινε πασάς Ιωαννίνων. Έλαβε μέρος στον Β’ Ρωσοτουρκικό πόλεμο και άρχισε να εξαπλώνει την επικράτειά του εξουδετερώνοντας ανελέητα κάθε αντίσταση. Έτσι, χτύπησε το Σούλι, κατέστρεψε τη Χειμάρρα και τα γύρω μέρη, ενώ αργότερα κατέσκαψε το Γαρδίκι. Ήρθε σε επαφή με τους Γάλλους και συνέδεσε πολλές φορές τα συμφέροντά του με τις κινήσεις του Ναπολέοντα, άλλοτε φιλικά και άλλοτε εχθρικά, κατακτώντας την Πρέβεζα και το Βουθρωτό, καθώς και τη Βόνιτσα. Έγινε τότε πασάς τριών ιππουρίδων παίρνοντας και την επωνυμία ασλάν (λιοντάρι). Το 1804 έγινε ρούμελη βαλεσί και το 1807 πήρε την Πελοπόννησο με μόρα βαλεσί τον Βελή. Το 1806 αγόρασε από την Πύλη τα δικαιώματά της στην Πολιτεία και το 1812 κατέλαβε το Αργυρόκαστρο. Το κράτος του πήρε τότε την πιο μεγάλη έκταση, με αποτέλεσμα να θορυβηθούν τόσο οι Γάλλοι όσο και οι Τούρκοι. Βέβαια, ο Α.π.Τ. απέβλεπε πάντα σε πλήρη ανεξαρτησία και έκανε διάφορους ελιγμούς προς τις ξένες δυνάμεις, τους αρματολούς και τους κλέφτες, αλλά και τους Φιλικούς. Τελικά, το 1818 η Πύλη στράφηκε ανοιχτά εναντίον του και το 1820 τον κήρυξε φερμανλή. Λίγο ύστερα, οθωμανικά στρατεύματα και στόλος κατευθύνθηκαν προς τα Ιωάννινα. Αντιστάθηκε σκληρά, αλλά στις 24 Ιανουαρίου 1822 εξοντώθηκε στη μονή του Αγ. Παντελεήμονα όπου είχε καταφύγει μαζί με τη Βασιλική. Το κεφάλι του, καθώς και αυτά των παιδιών και του εγγονού του, στάλθηκαν στην Πόλη και εκτέθηκαν σε δημόσια θέα. Ο Αλή πασάς Τεπελενλής (των Ιωαννίνων) σε λεπτομέρεια από πίνακα του Ντιπρέ (1819).